خلاقيت زموږ يو له خورا غښتلو ځانګړتياو څخه دی، چې موږ يې لرو او له موږ سره د ستونزو په تيارو کې د مشعل په څېر مرسته کوي او يا مو د نظرونو او مفکورو سرچينه ګرځي. همدارنګه خلاقيت د ښه ژوند په تيرولو کې هم راسره مرسته کوي.
چېرته چې د پرېکړو له پاره منطقي لارې چارې نه وي د استعداد خاوندان، مفکران، باصلاحيته او عام خلک تل د خپل خلاقيت پر مټ په زړه پورې تيورۍ او مفکورې رامنځته کوي اودې په زړه پورو نظرياتو ته وده ورکوي څو د ستونزو پر وړاندې سالمې پرېکړې وکړي. خلاقيت که څه هم يوه غښتلې قوه ده، خو هغه چا له پاره چې د تخليق قوه يې نه وي تجربه کړې او يا هم د نشت احساس يې کوي خورا دردونکې ده، په ځانګړې توګه هغه چا له پاره چې ځانګړې دندې او له مسئوليته ډک ژوند ولري.
د خلاقيت نشتوالی يو ډول نارآرامۍ احساس دی، ځکه چې انسان تل زړه راښکوونکي نظرونه په غير شعوري توګه رامنځته کوي او کله چې د راپورته شوو نظرونو څخه ګټه وانخلي انسان د نا آرامۍ احساس کوي. له نيکه مرغه ځينې داسې لارې چارې شته، چې موږ سره د خلاقيت په لوړولو او وده کې مرسته کوي.
د خلاقيت هڅولو له پاره له مخدره توکو ګټه مه اخلئ
ډيری تخليقي خلک لکه ليکوالان، هنرمندان، شاعران او داسې نور د خپل تخييل لوړولو او خلاقيت هڅولو له پاره له مخدره توکو او الکولو کار اخلي، په ځانګړي ډول کله چې د خلاقيت نشتوالی ولري او يا هم غواړي، چې تخليقي چارې تر سره کړي. د ليکوال الډوس هکسلي دا معمول ګرځيدلی و، چې ليکل به يې پيل کړل نو مخدره توکي به يې کارول، چې له همدې امله هغه په مخدره توکو روږدی شو.
په حقيقت کې خلاقيت يوه ذهني پروسه ده، چې په ورځنيو چارو پورې اړه لري. په عامه توګه زموږ عادي ژوند هم له موږ سره مرسته کوي، چې نوې مفکورې رامنځته کړو او تخليقي نظرونه راڅرګند کړو، خو برعکس کله چې يو څوک د خپل خلاقيت لوړولو په موخه مخدره توکو څخه ناوړه ګټه پورته کوي هغه ته تر ډيره د خلاقيت انعام ورکول کېږي، دا چاره هغه ته “منظم” فکر کولو بدلون پيدا کوي او دا ورته اسانه او اغېزمنه لار برېښي.
دا ډول خلک پرته له دې، چې له مخدره توکو ګټه واخلي د تخليق له پاره بله چاره نه لري. له همدې امله تاسو ته په کلکه وړانديز کېږي، چې د خپل خلاقيت لوړولو له پاره هيڅ ډول مخدره توکي يا الکول مه کاروئ.
خلاقيت څنګه لوړېږي؟
غوره نظرونه هغه دي، چې پرته له کوم خبرتيا يا متحرکې قوي څخه په ناڅاپي ډول په انسان کې رامنځته شي.
لومړۍ برخه: د افکارو راپورته کېدل
۱. ذهني کشماکش
کله چې موږ د خلاقيت قوه ونه لرو نو معمولا بند پاتې کېږو، د بېلګې په توګه کله چې موږ ته کوم الهام ونه شي پرته له دې، چې کوم څه وليکو يواځې سپينو کاغذونو ته ګورو تر هغه چې د څه ليکلو له پاره کوم اميد بخښوونکي نظرونه پيل شي.
کله چې د خلاقيت پروسه په کار واچوو نو معمولا ذهن ته مو د نوي فکرونو بهير راماتېږي، د بېلګې په توګه، انځورګر د سپين کاغذ د رنګولو څرنګوالي په اړه د الهام په اخيستلو خپل اريبل مخې ته درېږي او انځورګيري کوی او يا هم موسيقار د هنر په تخليق کې غږونه، نظمونه او بيتونه په ډېر هنر سره ګډوي.
هغه څه چې موږ سره په غير شعوري توګه مرسته کوي همدا ذهني کشماکش او الهامي فعاليتونه دي، چې د خلاقيت په لوړو کې خورا مرسته کوي. کله چې تخليقي اندونو د نشتوالي سره مخ کېږئ، په څوکۍ کښېنئ، هيډفونونه واچوئ او داسې يو څه واورئ چې ستاسو اندونه راسپړي لکه ښه شعر واورئ، غوره وينا، او داسې نور. خپلې سترګې پټې کړئ او هڅه وکړئ، چې خپل ټول فکرونه پرېږدئ، په ځانګړې توګه هغه فکرونه، چې د خلاقيت شاوخوا ګرځي، لکه:
* ولې نظرونه نه راپورته کېږي؟
* په زړه پورې نظرونه چېرته دي؟
* زه بايد پيل وکړم!
دلته موخه دا ده، چې خپل ذهن يواځې په خپل تنفس تمرکز کړئ او په هغه څه چې ذهن کې مو د بېلا بېلو غږونو په پايله کې راګرځي په دقت سره يې تعقيب کړئ. دا چاره يو څه وخت او تمرين ته اړتيا لري تر څو داخلي چوپتيا مرحلې ته ورسېږئ، خو له هغه وروسته يو څه حيرانتيا پيښېږي، په ذهن کې يو نظر داسې راښکاره کېږي لکه د برېښنا پړک. ځينې وختونه ډېر لوړ نظرونه رامنځته کېږي، خو ډېری يې هغه فکرونه وي، چې زموږ شاوخوا ګرځي، که چېرته د ارزښت وړ وي او تاسو هڅوي نو په مفکورو بدلېږي. هر نظر، چې په دې شېبو کې رامنځته کېږي په زړه پورې او ګټور نه وي، ځينې يې په بشپړ ډول تصادفي وي يا په بشپړ ډول ښه نه وي، له همدې امله اړينه ده، چې پرېږدو. اړينه نه ده، چې همدا کوچنۍ چاره د خلاقيت په رامنځته کولو چاره وګڼو بلکې تر هغه يې تکرار کړو، چې يوې ښې پايلې ته ورسېږو.
۲. خپل تخليقي مزاج وپېژنئ
ساينس ښودلې ده، چې کله موږ خوب کو مغزه د ورځې پېښې پروسس کوي. مغز نه يواځې پېښې پروسس کوي، بلکې مخکې له دې، چې وېده کېږئ يو ډېر تخليقي پړاو ته داخلېږي، له همدې امله خپله بستره کې تل د ياداښت کتابچه ولرئ څو د دې مرحلو څخه رامنځته شوي نظرونه ياداښت کړئ. دا هغه حالت دی، چې تاسو نسبتا ارام يې او همدا ارامتيا له تاسو سره مرسته کوي، چې د ورځني چارو له پاره مو تخليقي مزاجونه راوپارېږي او سالم فکر او نظرونه رامنځته کړئ.
۳. مفکورې وضعيتي وي
انسان ذهن ته د ورځني حالاتو په جريان کې ډېر نظرونه راځي، د بېلګې په توګه کله چې غسل کوي، پخلی کوي، خواړه خوري، له چا سره خبرې کوي، تمرين کوي، بايسکل چلوي، يا موټر.
ځينې خورا غوره نظرونه د بېلا بېلو خلکو سره د خبرو اترو څخه رامنځته کېږي، چې خلاقيت ته الهام ورکوي. تاسو وګورئ، چې د فکري “زور” د رامنځته کولو څومره تخنيکونه شتون لري، چې له امله يې ډېری نظرونه په ورځني حالتونو کې رامنځته کېږي، په داسې حال کې چې تاسو به د نظر موضوع په اړه فکر هم نه کوئ.
دويمه برخه: د نظرياتو رانيول
غوره نظرونه په بشپړ ډول ناڅاپي او ځينې وختونه په خورا نامناسبو شرايطو کې رامنځته کېږي، له همدې امله دا مهمه ده، چې د دې افکارو د رانيولو له پاره ځينې چمتووالی هم ونيول شي.
ځينې لارې چارې شته، چې د غوره نظرونو کوچنۍ ټوټې چې کله ناکله راپورته کېږي راونيسئ او که چېرته ونه نيول شي په يو څو دقيقو کې بېرته له منځه ځي. اساسا دا ټول هغه ميتودونو ته راجع کېږي، چې تاسو بايد نظرونه وليکئ او يا يې د کوچنيو کتابچو، نوټ پيډونو، ګرځنده او سمارټ ټيليفونونو يا غږ ثبت کوونکو آلو په وسيله ثبت کړئ.
که تاسو په کاغذ باندې د نظرونو ليکلو له پاره پخوانۍ طريقه غوره کوئ، نو بيا په خپل کارځای کې تل يو قلم او کتابچه له ځان سره او همدارنګه په خپل بستر ځای او هڅه وکړئ، چې په هر ځای کې درسره ولرئ.
همدرانګه هر چېرته چې ځئ او يا اوسې او ذهن ته مو نظريه راشي نو د کوچني ټيپ ريکارډرونو، ډيجيټل ريکارډرونو او سمارټ تليفونونه تل له ځان سره ولرئ څو هغه ثبت کړئ.
غوره نظرونو له پاره بايد سمدلاسه هڅه وشي، چې په خپل ګرځنده تليفون يا نوټ پيډ کې وليکئ او – په هغه حالت کې چې موټر کې روان ياست يا په کوم بل حالت کې ياست او ليکل ناممکن وي، هڅه وکړئ، چې د وصل ميتود په رامنځته کولو سره د امکان تر حده يې په ياد وساتئ. کله چې په خپل موټر کې ياست او کوم لوړ نظر مو ذهن ته راشي په داسې حال کې چې ليکل مو نه شو کولی هڅه وکړئ، چې دا د بېلګې په توګه په پوټکي کې د لمر تودوخې احساس او يا هر څومره ژر چې تاسو يو څه عجيب څيز وليد سره شريک او وصل کړئ. وروسته بيا يواځې د خپل هغه وصل شوي څيز په اړه بيا فکر وکړئ، نو له دې سره به مو تللي نظرونه بېرته ذهن ته راشي.
درېيمه برخه: د خلاقيت هڅونه
۱. بدلون
لکه څنګه چې مخکې هم يادونه وشوه، موسيقي اورېدل هم يو له په زړه پورې لارو څخه ده، چې په بېلا بېل ډول خلاقيت هڅوي او د نويو نظرونو انځورونه په ذهن کې راپيدا کوی. په عمومي توګه بدلون رامنځته کول هم يوه په زړه پورې لار ده، چې له امله يې د انسان سره د خلاقيت په لوړولو کې مرسته کوي ځکه چې له دې سره نوې تجربې، احساسات، فکرونه، اندونه او ليد لوری رامنځته کېږي.
تاسو کولی شئ د نوي ځايونو او سيمو په ليدلو سره هم خپل خلاقيت ته وده ورکړئ، لکه نويو ځايونو ته سفر کول، د خپلو ملګرو او خلکو سره، چې تاسو يې په نويو سيمو کې ګورئ د هغوي خبرې اورېدل هم تاسو ته الهام دربخښي. اړينه نه ده، چې خپل شاوخوا ته سفر کولو له پاره زرګونه پيسې مصرف کړئ، يواځې خپل ورځني عادتونو ته بدلون ورکړئ او هغو ځايو ته لاړ شئ، چې ستاسو ذهن متحرک کوي او دا د خپل ژوند له پاره الهام بخښوونکي احساس برخه وګرځوئ.
ورځني معمول چارې ښايي د نوښت او خلاقيت پر وړاندې خنډ وي، له همدې امله بايد هغه کړنې تر سره کړئ، چې ستاسو په خلاقيت مثبته اغېزه کوی، لکه انځورګيري، رباب وهل، يا شعر ليکل او همدې چارې ته بدلون ويلی شو. په ژوند کې د بدلون پلي کولو سره تاسو په ځانګړي توګه د خپل مغزو هغه برخې فعالوئ، چې د الهام او خلاقيت له پاره مسئول دي.
۲. ذهني نقشه اچول/ مغزي طوفان
ذهني نقشه جوړونه يا د مغزي طوفان تخليقي وړتيا بايد کمه ونه ارزول شي، دا ستاسو د خلاقيت له پاره ګټوره وسيله ده. دا وسيلې زموږ مغزو سره مرسته کوي څو اتصال رامنځته کړي او بېلا بېل نظرونه يو له بل سره مدغم کړي. اتصال په دې مانا چې کله ستاسو ذهن ته کوم ځانګړې مفکوره راځي او د هغې ساتلو لپاره پر همغه وخت کې چې مفکوره زېږېدلې د يو ځانګړي شي، حالت او يا هم ځای ليدنه وکړئ، څو په راتلونکي کې د هماغه حالت په يادولو سره تللې مفکوره بېرته ستاسو ذهن ته راشي.
په هر صورت، مغزي طوفان هم له تاسو سره د لسګونو نوي نظرونو، مفکورو او اتصال رامنځته کولو کې مرسته کوي.
۳. د نظرونو پراختيا
په اوسني عصري ټولنه کې ژوند کولو مانا دا ده، چې بايد دا حقيقت ومنو چې ډېری پټ رازونه او تيورۍ مخکې له دې چې موږ پرې فکر وکړو لا دمخه راڅرګندې شوی دي او ډېری نظرونه کشف شوي.
په هرصورت، کله چې مو ذهن ته يو په زړه پورې نظر راشي هڅه وکړئ، چې دې نظر ته تر هغه وده ورکړئ تر څو په يو په زړه پورې مفهوم / تيورۍ بدل شي. دا پروسه تاسو سره مرسته کوي، چې د موجوده فکرونو په پايله کې نوي نظرونه ومومئ. په دې لړ کې هغه پوښتنې چې له ځانه يې وپوښتئ په لاندې ډول دي:
* زه څنګه حل لاره موندلی شم (ستونزه رامنځته کړئ)
* څنګه کولی شم دا مفکوره / مفهوم لا غښتلې کړم
* د دې مفکورې ستونزې څه دي او څنګه حل کيدی شي
ځينې وختونه دا هم ګټور وي، چې يوې مفکورې ته په بشپړ ډول له بېلا بېلو زاويو وګورئ. د خپلې فکري زاويې بدلولو سره ممکن ځينې په زړه پورې نوي نظرونه ومومئ.
په دې برخه کې هم لاندې پوښتنو لپاره د ځوابونو په لټه کې شئ
* ايا دا مفکوره له بلې زاويي څخه ليدل کېدی شي؟
* څنګه کېدای شي دې مفکورې / مفهوم ته له بلې لارې راتاو شو؟
* بل کس به د دې مفکورې په اړه څه فکر ولري؟
۴. د فکر زاويه مو پراخه کړئ (مافوق الطبعيت) فکر وکړئ
مافوق الطبعيت فکر (لوړ فکر) کولو وړتيا يوه په زړه پورې ځانګړتيا ده، چې تخليقي خلکو د خپل ژوند بېلا بېلو اړخونو له پاره کشف کړې. کله چې مفکورې روښانه نه وي بايد له مافوق الطبعيت فکر کولو هڅه وشي.
تحت الطبعيت فکر (لنډ فکر) دې ته وايي، چې ټول شيان چې څنګه دي همغسې ومنل شي لکه د وضعيت منل، خو فوق الطبعيت فکر کول کله ناکله توپير کوي ځکه چې دا تاسو دې ته اړباسي، چې شيان په بشپړ ډول د بلې زاويي څخه وڅېړئ، چې دا چاره ډېری وختونه د نوي ليد لوري څخه د شيانو ليدلو له پاره لېوالتيا او ذهني خلاصون ته اړتيا لري.
همدارنګه مافوق الطبعيت فکر کول دا مانا هم لري، چې کله يو څوک تاسو د حقايقو پر وړاندې کولو سره غلط ثابت کړي نو تاسو اګاهانه په خپل فکر کلک مه درېږئ او له يو بل لوري پرې فکر وکړئ.
د تخليقي شخص کړه وړه
خلاقيت په ريښتيا هم هغه څه دي، چې د خپل ځان په يو تخليقي ځانګړتياو روزلو سره په اسانۍ ترلاسه کېدی شي. دا د بېلا بېلو ځانګړتياوو او کړو وړو، ذهنيتونو او وړتياوو مخلوط دی، چې يو شخص ته تخليقي فکرونه، مفکورې يا شاهکارونو رامنځته کولو وړتيا وربخښي.
هغه کومې ځانګړتياوې او چلندونه دي، چې تخليقي خلک يې په عامه توګه لري؟ يا ښايي ډېرې اړينې دي، هغه کوم چلندونه دي، چې غېر تخليقي خلک يې په عامه توګه لري؟ راځئ چې د غېر تخليقي خلکو د چلند او ځانګړتياوو په اړه ځان پوه کړو:
يو مسير نيول يانې تحت الطبعيت فکر(لنډ فکر) کول يواځې د لارښوونو تعقيبول دي. فکر وکړئ، چې تاسو په يو داسې کمپنۍ کې کار کوئ، چې تر ټولو لږ تخليقي ځای وي. په داسې کمپنۍ کې هر کارکوونکی بايد د دقيقو لارښوونو په تعقيب خپله دنده سرته ورسوي، تل هغه قوانين په پام کې نيسي، چې د کمپنۍ په پاليسۍ کې ځای پر ځای شوی وي. په دې دنده کې د امکان تر حده دقيقې لارښوونې تعقيبېږي او هرکله چې وضعيت بدلون مومي دوي د نا آرامۍ احساس کوي.
د تخليقي خلکو چلند
* انفراديت او بې سارېتوب
نوښتګر خلک ډېرې ځانګړتياوې او کړه وړه لري، که څه هم د دوي انفراديت هغه څه دي، چې دوی بې سارې کوي. تاسې د هغو اشخاصو په اړه فکر وکړئ، چې څنګه يې نوښتونه رامنځته کړي او د حالاتو سره يې په کلکه مبارزه کړې، د دوي نومونه لا هم ژوندي دي. د دې اصلي لامل د دوي انفراديت دی، چې تخليقي خلک ډېری وخت له (وخت څخه مخکې) ګڼل کېږي، ځکه چې دوي د ستونزو د حلولو له پاره بشپړ نوي نظرونه رامنځته کړي.
* غير دوديز
غير دوديز او انفراديت د سترو تخليقي خلکو دوه ځانګړتياوې دي او دا دواړه يو له بل سره ګډ دي. غير دوديز خلک هغه څه کوي، چې دوي پرې پوره باوري وي او فکر کوي چې پايلې ته يې رسېږي، حتی که دا د اوبو د جريان پر وړاندې لامبو وهل هم وي. لکه د ګاليليو هغه انقلابي او ريښتينی ټينګار، چې د ټولې نړۍ پر وړاندې يې په لومړي ځل د ځمکې ګردش د لمر پر شاوخوا ورکړ او خلکو يې پر وړاندې مخالفتونه کول خو بيا هم له خپلې خبرې په شا نه شو، چې دا د يو بشپړ طوفان پر وړاندې مخالف جهت کې لامبو وهل و.
* تجسس
تجسس د سترو تخليقي خلکو بله ځانګړتيا ده. يو څوک چې متجسس وي د نورو خلکو په پرتله خورا ډېر با تجربه وي، هر څه تر پوښتنې لاندې نيسي او مناسبو ځوابونو په لټه کې وي.
