مورنۍ ژبه

مورنۍ ژبه  (First Language)

مرسل امیري

انسان د خدای (ج) تر ټولو غوره مخلوق دی< چې دغه غوره والی د فکر،عقل او خبرو د قوت له امله ده ته ورکول شوې. هغه څه چې د افکارو د څرګندولو ډېره ښه وسیله کېدای شي چې انسان ته پرنورو حیواناتو غوره والی وربخښي، هغه همدا وینا او خبرې دي.  لکه څنګه چې څرګنده ده؛ انسان په اوله کې سمې خبرې نشوای کولای د خپل د افکارو،احساساتو او د مطالبو د بیان لپاره یې له اشاروڅخه کار اخیسته وروسته دغه اشارو سره یو لړ اوازونه هم ملګري شوو، د وخت په تېرېدو سره د انسان حنجرې د اوازونو د خارجېدو استعداد پیدا کړ او هر غږ ځانته جلا جلا مخرج ومومه.  دغه اوازونه د تورو او الفاظو په بڼه څرګند شول، د افکارو او مقاصدو لپاره یو وسیله منځ ته راغله، چې هغه ته ژبه وایي. یانې هغه اوازونه چې موږ یې له خولې وباسو او د کمال پړاوته ورسېږي د الفاظو او کلماتو په بڼه د افکارو د څرګندولو او د پوهولو لپاره استعمال شي ژبه نومېږي.

نوپه لنډه توګه ویلی شو چې ژبه یو ټولنیز اکتسابي ثقافي پدیده ده، چې په ټولنې کې منځ ته راځي. ژبه د پوهولو او راپوهولو وسیله ده، چې انسان د هغه په مرسته خپلې غوښتنې، فکرونه، خیالونه او احساسات خپلو همنوعانو ته څرګندوي.\

ژبه د انسان د اوږدو تجربو ټولگه ده. څوک چې ژبې ته په کم ارزۍ گوري او د ژبې وییونو ته په تیټه سترگه گوري، په حقیقت کې د بشر تاریخي ودې ته ارزښت نه ورکوي. دا باید په یاد وساتل شي چې له ژبې سره ساده او سطحي چلن، په اصل کې له انسان سره هماغسې چلن دی. ژبه د لسگونو زرو لغاتو لښکر دی چې وروسته له ډېرو کړاوونو او تجربو برابره شوې ده او دې د کار وړ لښکر ته باید درناوی وشي، ځکه چې هر چپرې یې کارولی شئ.

څوک چې د ماناوو دې لښکر ته ارزښت نه ورکوي او یا په درنه نه ورته گوري، هغوی د بشریت د اوږدو ـ اوږدو مودو تجربې بې ارزښته گڼي.

که حقیت ته ځیر شو، ژبه په اصل کې بېرته انسان ته، د ده د باندني چاپېریال ژباړه ده او باندني چاپېریال ته د ده ورژباړل دي.  ژبه د انسان او فزیکي ـ ټولنیز چاپېریال په منځ کې د اړیکو وسیله ده.

هر څومره چې ژبې په پوهې، مالوماتو، فنونو او تېکنالوژۍ باندې سمبال شوې وي، همغومره غني او د نړۍ په اسرارو خبرې او پوه وي؛ په همدې سبب علمي ژبې گڼل کېـږي او ویونکي یې همغومره پوه او د نړۍ په پوهېدنه باندې برلاسي وي.

مورنۍ ژبه یوه ونه وگڼئ چې بېلابیلې څانگې او په زرگونو، لکونو او لا میلیونونه پاڼې یا لغتونه لري، دا ونه که اوبه نه شي، که ونه پالل شي؛ نو څنگه هیله کولای شئ چې د دې ونې پاڼې زېـړې نه شي، ونه رژېـږي او ونه زړه او پوده نه شي.

مورنۍ ژبه( Mother Tongue) هغه ژبه ده چې یو کس یې په لومړي ځل زده کړي او د خپلې کورنۍ او ټولنې سره په هغې کې اړیکه نیسي. دا ژبه عموماً د ماشومانو د ودې په دوره کې زده کېږي او د هغوی د کلتور، هویت او ټولنیزو اړیکو سره تړاو لري. مورنۍ ژبه د فرد لپاره ځانګړې ارزښت لري، ځکه چې دا د هغوی د احساساتو، فکرونو او تجربو څرګندولو لپاره بنسټیزه وسیله ده.

د بېلګې په توګه که چېرې یو ماشوم په پښتنو کورنۍ کې وزېږې او په پښتو ژبه خبرې وکړي، نو پښتو به د هغه مورنۍ ژبه وي. مورنۍ ژبه د یوه فرد د شخصیت او فرهنګي شالید یوه اړینه برخه ده.

مورنۍ ژبه د بېلا بېلو  کلتورونو، دودونو، او تاریخونو یوه نښه هم ده. هر قوم او ملت خپله مورنۍ ژبه لري چې د هغوی ځانګړتیاوې او کلتور بیانوي. د مورنۍ ژبې زده کړه د ماشومانو لپاره نه یوازې د خبرو کولو لپاره اړینه ده، بلکې د هغوی د فکري ودې او احساساتو څرګندولو لپاره هم حیاتي ده.

مورنۍ ژبې ارزښت

مورنۍ ژبه هغه ژبه ده، چې ماشوم یې د خپلې کورنۍ په چاپېریال کې زده کوي. دا ژبه عموماً د ماشومانو د ودې په لومړنیو کلونو کې زده کېږي او د هغوی د ټولنیز او فرهنګي هویت یوه مهمه برخه ګڼل کېږي. مورنۍ ژبه د فرد د شخصیت او احساساتو څرګندولو لپاره بنسټیزه وسیله ده.

۱ـ کلتوي هویت: مورنۍ ژبه د یوه قوم او کلتور د هویت نښه ده. دا د وګړو ترمنځ اړیکې او د کلتور لېږد کې مرسته کوي. کله چې خلک خپلې مورنۍ ژبې ته وفادار وي، نو دوی د خپل کلتور  او هویت ساتلو لپاره هڅه کوي. مورنۍ ژبه د خلکو ترمنځ د اړیکو پیاوړتیا کې مرسته کوي، ځکه چې دا د هغوی احساسات، تجربې او فکرونه په ښه توګه څرګندوي.

۲ـ تعلیم: مورنۍ ژبه د زده کړې پروسې کې مهمه ونډه لري. ماشومان په خپله مورنۍ ژبه کې ښه پوهېږي او زده کړه یې اسانه وي. کله چې ښوونځي او تعلیمي ادارې د مورنۍ ژبې په کارولو تمرکز وکړي، نو دا به د ماشومانو لپاره د زده کړې پروسه اسانه کړي. مورنۍ ژبه نه یوازې د تعلیمي محتوا لپاره مهمه ده، بلکې د اجتماعي مهارتونو پرمختګ لپاره هم حیاتي رول لري.

۳ـ ټولنیزې اړیکې: مورنۍ ژبه د وګړو ترمنځ اړیکې پیاوړې کوي. دا د خلکو ترمنځ د خبرو اترو او احساساتو څرګندولو لپاره یوه ګټوره وسیله ده. کله چې خلک په خپله مورنۍ ژبه خبرې کوي، نو دوی کولی شي خپل احساسات په ښه توګه بیان کړي، چې له امله یې اړیکې لا پیاوړې کېږي.

۴ـ‌ احساساتي اړیکې: مورنۍ ژبه د احساساتو او تجربو څرګندولو لپاره ځانګړې ارزښت لري. خلک په خپله مورنۍ ژبه کې خپل احساسات ښه بیانولی شي. دا نه یوازې د  وګړو لپاره مهم دی، بلکې د ټولنې لپاره هم ارزښت لري. کله چې خلک خپل احساسات په خپله مورنۍ ژبه کې بیانوي، نو دا به دوی ته روحیه ورکوي او له نورو سره به یې اړیکې پیاوړې کړي

ګواښونه

په نړۍ کې د مورنۍ ژبې ساتنه او پرمختګ ځینې ګواښونو سره مخ ده. نړیوالې ژبې لکه انګلېسي، فرانسوي، او هسپانوي د ځینو مورنۍ ژبو پر وړاندې سیالي کوي، چې له امله یې ځینې مورنۍ ژبې کمزورې کېږي یا حتی له منځه ځي. دا وضعیت ممکنه ده، چې ځینې کلتورونه او دودونه له خطر سره مخ کړي.

۱ ـ ټکنالوژي: د ټکنالوژۍ پرمختګ هم د مورنۍ ژبې ساتنې لپاره یو ګواښ دی. ځوان نسل ډېر وخت په نړیوالو ژبو خبرې کوي، چې له امله یې دوی ممکن خپلې مورنۍ ژبې ته لږ پام وکړي. دا وضعیت ممکنه ده چې ځینې مورنۍ ژبې له منځه یوسي.

۲ـ  کډوالي یا مهاجرت: کډوالي هم یوه بله ستونزه ده، چې د مورنۍ ژبې ساتنې ته زیان رسوي. کله چې خلک له خپلې کورنۍ او هېواد څخه بهر لاړ شي، نو دوی ممکن خپلې مورنۍ ژبې ته پام کم کړي او نړیوالې یا بلې ژبې ته مخه کړي.

 د مورنۍ ژبې ساتنې لارې چارې

۱ـ  د کورنۍ ونډه: د مورنۍ ژبې ساتنه په کورنۍ کې پیلېږي. مور او پلا باید هڅه وکړي چې خپلې مورنۍ ژبې ته ارزښت ورکړي او خپلو ماشومانو ته یې زده کړي. دا به مرسته وکړي چې ماشومان مورنۍ ژبه زده کړي، پرې خبرې وکړي او ورته وفادار پاتې شي.

۲ ـ  تعلیمي پروګرامونه: تعلیمي ادارې باید د مورنۍ ژبې په تدریس کې زیات تمرکز وکړي. ښوونځي باید برنامې جوړې کړي چې په کې ماشومانو ته پر خپلې مورنۍ ژبې زده کړه وشي. دا به نه یوازې د هغوی علمي پرمختګ کې مرسته وکړي، بلکې د فرهنګي هویت ساتلو لپاره هم مهمه وي.

۳ ـ  ټولنیز فعالیتونه: ټولنې باید فعالیتونه او پروګرامونه تنظیم کړي چې په کې خلک خپلې مورنۍ ژبې وکاروي. دا فعالیتونه کولی شي کلتوري جشنونه، ادبي محفلونه او نور ټولنیز فعالیتونه شامل وي.

۴ ــ  ټکنالوژي: د ټکنالوژۍ کارول هم کولی شي د مورنۍ ژبې ساتنې کې مرسته وکړي. آنلاین کورسونه، اپلېکیشنونه، او ویب پاڼې کولی شي خلکو ته خپلې مورنۍ ژبې زده کړه اسانه کړي.

پایله

مورنۍ ژبه نه یوازې د وګړو لپاره یوه اړینه وسیله ده، بلکې د ټولنې او فرهنګ لپاره هم حیاتي ارزښت لري.مورنۍ ژبه  زموږ هویت، کلتور او ټولنیزې اړیکې څرګندوي. د مورنۍ ژبې ساتنه باید زموږ په ټولنه کې زمونږ لومړیتوب وي، ترڅو موږ وکولای شو خپل فرهنګي میراث وساتو او راتلونکي نسلونو ته یې ولېږدو.