ځان درناوی (عزت نفس) – مرسل امیري

د اکثرو ارواپوهانو په اند د ارواپوهنې په برخه کې تر ټولو مهمه او بنسټیزه موضوع پر ځان باور دی، ځان ته درناوی د انسان د شخصیت بنسټ بلل کېږي، په دې مانا چې که انسان په کافي اندازه پر ځان باور ولري، نو د ښه شخصیت جوړولو بنسټ لري او کولای شي چې پر دې بنسټ یو ښه شخصیت جوړ کړي. د ځان درناوي بېلابېل تعریفونه شته دي. د ځان درناوي ترټولو پخوانی تعریف ويليام جیمز کړی چې یو امریکایي ارواپوه او فیلسوف دی، هغه ځان درناوی د تناسب په بڼه تعریفوي. ځان درناوی مساوي دی له بریالیتوب پر احتمالي وړتیاوو، سره.
د ویلیم جیمز څخه وروسته نورو خلکو لکه روزنبرګ ځان درناوی یا عزت نفس په دې ډول تعریف کړی دی: یو څوک چې ځان درناوی لري احساس کوي چې هغه یو ارزښتناک کس دی، هر ډول چې دی ځان سره مینه لري او درناوی کوي. هېڅکله ځان له نورو څخه لوړ یا هم کم نه ګڼي.
که تاسو غواړئ د ځان درناوي پر اصلي مفهوم پوه شئ، تاسو باید وګورئ چې تاسو دې پوښتنې ته څه ځواب ورکوئ (زه څوک یم؟) که ستاسو ځواب دا وي چې زه یو ښه او ګټور انسان یم، د نورو سره برابر او مینه ناک یم، دا په دې مانا چې تاسو ځان درناوی یا لوړ عزت نفس لرئ. خو که ستاسو ځواب دا وي چې زه یو بد، حقیر او بی ارزښته د نورو په پرتله کم، ضررناک او کرکجن کس یم، نو دا په ډاګه کوي چې تاسو ځان درناوی یا عزت نفس نه لرئ.
د یو وګړي او ټولنې د بریالیتوب تر ټولو لوی لامل ځان درناوی دی. د ارواپوهانو یوې لوې ډلې په کالیفورنیا کې په ( ١٩٥٠) ميلادي کال کې یوه لویه څېړنه ترسره کړه. په دې څېړنې کې هڅه شوې چې د هغو مهمو مسايلو په اړه د قناعت وړ لاملونه پيدا کړي چې د ټولنې د بدبختيو او د ټولنې د سترو انحرافونو لامل ګرځي؛ لکه خلک ولې پر نشه يي توکو روږدي کېږي؟ زده کوونکي ولې له ښوونځي او زده‌کړو څخه تښتي؟ ولې ځيني ځوانان ځان ځوروي؟ ولې ځيني خلک د خلکو پر ځورولو خوشحالېږي؟ ولې ځیني خلک ځان وژنه کوي؟ ولې ځیني خلک غیر اخلاقي کارونه کوي؟ دې څېړنې لس کاله دوام وکړل او په( ۱۹۶۰ ) ميلادي کال کې یې د دې څېړنې پایلې اعلان کړې. د دې څېړنې له مخې په یوه ټولنه کې د دې ټولو ستونزو اصلي لامل په ټولنه کې د ځان درناوي( عزت نفس) نشتوالی دی.
له همدې امله، د ځان درناوي مانا دا ده، چې یو کس د ځان په اړه ښه احساس کوي او ځان په ټولنه کې د ارزښت وړ کس ګڼي.
له بده مرغه نن سبا په نړۍ کې اکثره خلک د ځان درناوي نه لرلو له ستونزې سره لاس او ګرېوان دي. شاید ستاسو په ذهن کې د ښوونځي د ورځو داسې صحنې وي، چې استاد به څه پوښتل او تاسو به دپوښتنې په ځواب پوهېدئ، خو تاسو به د پوښتنې د ځوابولو جرئت نه درلود ، یا شاید تاسو به داسې خلک لیدلي وي چې دوی په یو مجلس کې د خپل نظر د څرګندولو وړتیا نه لري ځکه چې دوی د خپل فکر په بیانولو کې شرمېږي یا دوی ویره لري چې ښايي زما وینا یا فکر سم نه وي. له بده مرغه زموږ په ټولنه کې هم دغسې ډېرې بېلګې ليدل کېږي، چې د دې ټولو ستونزو اصلي لامل په خلکو کې د ځان درناوي کمښت دی.
ځان درناوی د انسان د ارواپوهنې یو بنسټیز اړخ دی چې زموږ د افکارو، احساساتو او چلندونو په جوړولو کې اړین رول لوبوي. د یو وګړي په توګه د دوی وړتیاوې، ارزښت، ټولیز ارزونې او انګېرو ته اشاره کوي چې یو وګړی د ځان په اړه لري. ځان درناوی کولای شي زموږ د ژوند په بېلابېلو اړخونو ژوره اغېزه ولري، لکه زموږ رواني روغتیا، اړیکې، لاسته راوړنې، او ټولیز هوساینه.
د ځان درناوي وده د ژوند په لومړیو کې پیلېږي او د یو لړ فکتورونو لخوا اغېزمن کېږي، لکه د ارث، روزنه، ټولنیز اړیکې، او شخصي تجربې. د ماشومتوب په پالنې کې، مور او پلار، ښوونکي، نور د پام وړ وګړي، الفاظ، عملونه د ماشوم د ځان درناوي په جوړولو کې اړینه ونډه لوبوي. د دې سرچینو مثبت پیاوړتیا، هڅونه، او اعتبار کولای شي په ماشومانو کې د ځان درناوي د سالم احساس په وده کې مرسته وکړي.
لکه څنګه چې خلک لویېږي، د دوی ځان درناوي دوام لري او د بېلابېلو بهرنیو لاملونو لخوا اغېزمن کېږي. ټولنیز معیارونه، د ملګرو فشار، د رسنیو نفوذ او کلتوري نورمونه ټول کولای شي د یو کس پر ځان درناوي د پام وړاغېزه وکړي. د مثال په توګه، په رسنیو کې انځور شوي غیر واقعیت لرونکي ښکلا معیارونه کولای شي د وګړو په منځ کې ځان درناوي کمولو کې مرسته وکړي.
لږ ځان درناوی کولای شي په بېلابېلو لارو څرګند شي او ممکن د یو وګړي په رواني روغتیا ناوړه اغېزه ولري. هغه خلک چې لږ ځان درناوی لري ډېر وختونه د ناامنۍ، ډار ، پر ځان شک، او په خپلو وړتیاوو د باور نشتوالي سره مبارزه کوي. دوی ممکن په دوامداره توګه د نورو څخه د اعتبار غوښتنه وکړي، د رد یا نیوکې څخه ویره لري، او د خطرونو اخیستلو یا د ناکامۍ د ویرې له امله د خپلو موخو تعقیبولو څخه ډډه کوي.
له بلې خوا، هغه کسان چې لوړ ځان درناوی یا عزت نفس لري د ځان او د نورو وړتیاو په اړه مثبت نظر لري. دوی ډېر احتمال لري د ننګونو په وړاندې انعطاف منوونکي وي، صحي اړیکې ولري، او په ټینګ چلند کې ښکیل وي. لوړ ځان درناوى وګړو ته دا ځواک ورکوي چې په خپل ځان باور ولري او نوي فرصتونه په اعتماد سره تر لاسه کړي.
د سالم ځان درناوي رامینځته کول او ساتل د عمومي هوساینې لپاره خورا اړینه ده. ډېر لارې شته دي چې کولای شي د ځان درناوي ښه کولو کې مرسته وکړي،لکه :
۱- پر ځان رحم وکړئ: له ځان سره په مهربانۍ، تفاهم او بخښنې سره چلند وکړئ. خپل قوتونه او لاسته راوړنې ومنئ او د خپل ځان قضاوت زده کړئ.
۲- منفي فکرونه وننګوئ: د خپل ځان په اړه منفي خبرې یا تحریف شوي باورونه وپېژنئ او وننګوئ. دوی پر مثبتو او واقعیتونو بدل کړئ.
۳- ریښتیني موخې وټاکئ: لوې موخې مو پر کوچنیو د لاسته راوړلو وړ ګامونو ووېشئ. د لارې په اوږدو کې خپل پرمختګ ولمانځئ، حتی که دا کوچني هم وي.
۴- ځان د مثبتو اغېزو سره محاصره کړئ: خپل ځان د ملاتړ کوونکو او مثبتو وګړو سره محاصره کړئ چې تاسو هڅوي.
۵- خپل فزیکي روغتیا ته پاملرنه وکړئ: په منظم فزیکي فعالیت کې ځان بوخت کړئ، صیحي خواړه وخورئ، سم خوب وکړئ او د ځان پاملرنې فعالیتونه تمرین کړئ چې عمومي هوساینې ته وده ورکوي.
۶- خپل مهارتونو ته وده ورکړئ او ګټې مو تعقیب کړئ: په فعالیتونو کې ښکېل شئ چې تاسو ترې خوند اخلئ او نوي مهارتونو ته مو وده ورکړئ چې کولای شي ستاسو د وړتیا او لاسته راوړنې احساس ته وده ورکړي.
۷- د اړتیا په صورت کې د مسلکي مرستې په لټه کې شئ: که چېرې ځان درناوی مو ټیټ وي ستاسو ورځني ژوند یا رواني روغتیا باندې د پام وړ اغېزې کوي، د یو ډاکټر یا مشاور څخه د مرستې په لټه کې شئ چې کولای شي تاسو سره د اصلي مسالو په حلولو کې مرسته وکړي او لوړ ځان درناوی رامینځته کړي.
دا مهمه ده چې په یاد مو وي ځان درناوی رامینځته کول یو اوږد مهال بهیر دی چې صبر، زغم، حوصله، کار، او دوامداره هڅو ته اړتیا لري. په دې کې ممکن د منفي باورونو او فکرونو نومونو زده کول هم شامل وي چې د وخت په تېرېدو سره مینځ ته شوي. په هرصورت، ځان درناوي او پرمختګ لپاره وخت او ژمنتیا ته اړتیا ده چې وګړي کولای شي د ځان ارزښت صحي احساس ته وده ورکړي او یو بشپړ ژوند ترلاسه کړي.