ليکوال: ولي الهام
د ټرامپ ادارې تعرفو اقتصادي اغېزې: ایا عادي امریکایي وګړی یې زیانمن کړی؟
د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرامپ له خوا پر وارداتي توکو اضافي تعرفې یا ګمرکي مالیات لګول د نړیوالو اقتصادي اړیکو او سوداګرۍ په برخه کې او دغه راز خپله په امریکا کې د پام وړ منفي اغېزې کړې دي. دغه اقدامات چې د امریکا د سوداګرۍ د کسر د راکمولو، د داخلي تولید د ملاتړ او د نړیوالو سوداګریزو فشارونو د زیاتولو په موخه ترسره شول، له ځان سره یې پراخې اقتصادي او ټولنیزې منفي اغېزې هم درلودلې دي. دا کار له یوې خوا د امریکا تصدیو ته د سیالۍ زمینه محدوده کړه او له بلې خوا یې د عادي امریکایي وګړو د ورځني ژوند لګښتونه هم لوړ کړل.
زما ملګری ښاغلی جواد افغان چې د امریکا په شیکاګو ښار کې ژوند کوي، وایي چې امریکا ته پر بېلابېلو وارېدېدونکو توکو باندې د تعرفو لوړولو په ښکاره د عامو وګړو پر ژوند اغېز کړی دی. هغه وویل: “زه د معلوماتي ټکنالوژۍ په یوه شرکت کې کار کوم. د ټرامپ د ادارې د تعرفو له امله، هغه الکترونیکي توکي چې له نورو هېوادونو څخه امریکا ته واردېدل، لکه سمارټ فونونه، لیپټاپونه، ټابلیټونه، چارجرونه او تلویزیونونه شاوخوا ۱۰٪ تر ۲۵٪ پورې ګران شوي دي. په دې سره لوی پرچون پلورونکي مجبوره شوي، چې یا خو خپل نرخونه لوړ کړي یا هم خپله ګټه کمه کړي، چې دې بدلون په مستقیم ډول د امریکایي مصرفکوونکو پر بودجه فشار راوړی دی.”
نوموړي همدا راز وویل، چې تر تعرفو مخکې یو عادي موبایل یا لپټاپ چې له بل بهرني هېواد څخه واردېده، شاوخوا ۵۰۰ ډالر ارزښت درلود، خو د ۱۵ سلنه تعرفې له لګولو وروسته دغه نرخ ۵۷۵ ډالرو ته لوړ شوی دی. دا توپیر که څه هم په لومړیو کې لږ ښکاري، خو کله چې د یوه کورني کلني مصرف په کچه وڅېړل شي، نو سلګونه تر زرګونو ډالرو پورې مالي فشار رامنځته کوي. همداراز، دا ډول تعرفې نه یوازې پر برېښنایي توکو، بلکې پر جامو، بوټانو، فرنیچر، او یو شمېر خوراکي توکو هم ولګول شوې، چې ټول د ورځني ژوند له اساسي اړتیاوو شمېرل کېږي. د امریکا د اقتصاد څېړنیز بنسټونه وایي، چې د دغو تعرفو له امله د یوې عادي امریکایي کورنۍ کلنی لګښت شاوخوا ۱۳۰۰ ډالره لوړ شوی دی. پر دې سربېره، ځینو کوچنیو کاروبارونه هم له اقتصادي ستونزو سره مخ شوي، ځکه هغوی نه شي کولای چې د نرخونو د لوړوالي تاوان له خپلو ګټو څخه وباسي.
ایا د ټرمپ د تعرفې تګلارې نړیوال اقتصاد ته زیانونه رسولي او که نه؟
په ټوله کې دغه ډول فشارونه یوازې اقتصادي نه دي، بلکې دا ډول اقدامات کولی شي چې د نړۍ په سیاسي او اقتصادي اړیکو کې ژور بدلون راولي. کله چې ستر اقتصادي هېوادونه لکه امریکا له خپلو سیالو هېوادونو سره د تعرفو جګړه پیلوي، نو پایلې یې یوازې مقابل لوری نه بلکه ټوله نړۍ اغېزمنه کوي. د نړیوالو توکو بیې لوړېږي، ځکه چې د تولید او وارداتو لګښت زیاتېږي. اقتصادي وده ورو کېږي، چې دا کار پر نوو بازارونو (لکه پرمختیايي هېوادونه) هم منفي اغېز کوي. د نړۍ د اکمالاتي ځنځیرونه (Supply Chains) ګډوډېږي؛ شرکتونه پېرودونکو ته پر وخت د موادو په رسولو کې پاتې راځي او بالاخره مصرف کوونکي که هغه مقابل لوری وي یا هم نور مصرف کوونکي هېوادونه زیان ویني او دې ته مجبورېږي، چې د خپلو اړتیا وړ توکو د ترلاسه کولو په بدل کې ډېرې پیسې ورکړي. په دې مانا، چې ښایي تعرفه په واشنګټن کې لاسلیک شي، خو شور یې بیا په یوه افریقایي کمپنۍ یا د افغانستان په یوه پلورنځي کې جوړ شي. په ټوله کې ویلای شو، چې د ټرمپ د تعرفو تګلارې نړیوال اقتصاد ته پوره زیان رسولی. د نړیوالو پیسو صندوق (IMF) په وینا، د ټرمپ د تعرفو له امله د ۲۰۲۵ کال لپاره د نړیوال اقتصادي وده ۲.۸٪ ته راټیټه شوې، چې دا د ۲۰۲۴ کال د ۳.۱٪ په پرتله کمه ده.
د ټرمپ د تعرفو له امله، د کاناډا، مکزیک، او اروپايي اتحادیې په ګډون ګڼو هېوادونو او سيمو د تجارتي کړکیچ سره مخ شوي دي. د بېلګې په توګه، د اروپايي اتحادیې سره د ټرمپ د سوداګریز تړون له مخې، د اروپايي توکو پر وارداتو ۱۵٪ تعرفه لګول شوې، چې د دې اتحادیې د اقتصاد پر سر یې منفي اغېزې لرلې دي . همدا راز، د ټرمپ د تعرفو له امله د نړیوالو سوداګریزو شبکو ګډوډۍ، د پانګونې کموالی، او د مصرفوونکو لپاره د نرخونو لوړوالی رامنځته شوی دی. د بېلګې په توګه، د امریکا د کورنیو مصرفوونکو لپاره د توکو قیمتونه لوړ شوي، چې د دوی د ژوند پر معیار باندې یې منفي اغېزې لرلې دي. په ټوله کې، د ټرمپ د تعرفو تګلارې پر نړیوال اقتصاد منفي اغېز پرې ایستلی، چې د اقتصادي ودې کموالی، د سوداګریزو کړکیچونو رامنځته کېدل، او د مصرفوونکو لپاره د قیمتونو لوړوالی په کې شامل دي.
ایا د ټرمپ د تعرفې تګلارې د افغانستان د کرنیزو تولیداتو او نورو معدني تولیداتو صادراتو ته زیان رسولی او که نه؟
د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ له لوري د نوې تعرفې تګلارې، چې له مخې یې پر ټولو بهرنيو وارداتو ۱۰ سلنه تعرفه وضع شوې، چې د افغانستان د کرنیزو او صنایعي صادراتو پر سیالۍ یې مستقیم اغېز کړی دی. لکه څه ډول چې تاسو ته مالومه ده، افغانستان د وچو مېوو، زعفرانو، اوبدل شويو قالینو او نورو لاسي صنایعو په برخه کې د امریکا یو مهم بازار و، خو د نوې تعرفې له امله دا صادرات اوس له ستونزو سره مخ شوي دي. افغانستان، چې لا هم د اقتصادي ودې په لومړیو پړاوونو کې دی، باید له داسې تعرفو معاف پاتې شي. دا ډول تعرفې لامل کېږي، څو د آسیا د نورو هېوادونو په څېر افغانستان هم اغېزمن کړي. دغه کړنه په افغانستان کې د پانګونې، سوداګرۍ او اقتصادي همکاریو فرصتونه محدودوي، چې له مخې یې په دغه هېواد کې د اقتصادي ودې پر وړاندې خنډ جوړوي، زموږ د صادراتو رقابت کموي، نرخونه لوړوي او نړیوال بازار ته د لاسرسي فرصتونه محدودوي. که څه هم د افغانستان معدني صادرات امریکا ته محدود دي، خو اقتصادي شنونکي خبرداری ورکوي چې دا ډول پالیسۍ د راتلونکي پراختیايي فرصتونو لپاره خنډ جوړولی شي. د سوداګرۍ متخصصین له نړیوالو شریکانو غواړي چې له افغانستان سره د ځانګړې تعرفوي آسانتیا له لارې مرسته وکړي، څو هیواد وکولی شي چې د صادراتو له لارې خپله اقتصادي تکیه پیاوړې کړي.
