امام ابوحنیفه (رحمه الله) د اسلامي فقهي د څلورو سترو مذهبونو له بنسټ ایښودونکو څخه دی. هغه په ۸۰ هجري کې د عراق په کوفه کې زېږېدلی دی. پوره نوم یې امام نعمان بن ثابت دی، او ابوحنیفه یې د کنیې په نوم شهرت لري. ابوحنیفه د علم او پوهې په برخه کې له هغو سترو شخصیتونو څخه ګڼل کېږي چې د اسلامي نړۍ په تاریخ کې یې تلپاتې اغېز لرلی دی.
د ژوند پیل
امام ابوحنیفه په یوه دینداره کورنۍ کې زېږېدلی و. پلار یې ثابت د فارس له مشهورو سوداګرو څخه و او د دې ترڅنګ یو دیني شخص هم و. امام ابوحنیفه له ماشومتوبه له دیني علم سره مینه لرله او د خپل وخت له مشهورو علماوو سره یې ناستې درلودې. هغه لومړی د سوداګرۍ په برخه کې زدهکړې پیل کړې، خو وروسته یې پوره وخت د دیني علومو زدهکړې ته وقف کړ.
د علم او فقهي زدهکړې
ابوحنیفه د علم زدهکړه له ځینو مشهورو علماوو لکه حماد بن سلیمان څخه پیل کړه. هغه په ځانګړې توګه د فقهې په برخه کې ژورې زدهکړې وکړې. د کوفې له ستر علمي مرکزونو څخه یې ګټه واخیسته، او له دې ځایه یې د فقهې د اصولو بنسټ کېښود. د امام ابوحنیفه فکر او اند په ځانګړي ډول په اصولو او قیاس باندې ولاړ و، او دا یې د فقهې په برخه کې یو نوښت ګڼل کېږي.
مبارزه او شخړې
امام ابوحنیفه د خپل علمي فعالیت په ترڅ کې له ډېرو ستونزو سره مخ شو. هغه په کوفه کې د اموي خلافت پر مهال ژوند کاوه، او د وخت حاکمانو سره یې د ځینو فقهي مسائلو په اړه اختلافات درلودل. هغه کله هم له حاکمانو سره په سازش نه ووت، او د حاکمیت له خوا ورته د قاضي توب وړاندیزونه یې رد کړل. د همدې موقف له امله، هغه وخت په وخت د زندان سره هم مخ شو.
فقهي خدمات او فکري میراث
امام ابوحنیفه په اسلامي فقه کې نوې لارې چارې وړاندې کړې. د هغه مشهور فقهي مذهب، حنفي مذهب، نن په نړۍ کې تر ټولو ډېر پلویان لري. د دې مذهب په اصولو کې قیاس او استحسان ځانګړې ځای لري، چې د امام ابوحنیفه د نوښتونو پایله ګڼل کېږي. هغه په دې باور و چې د هرې مسلې حل باید د قرآن، حدیث، اجماع او قیاس په رڼا کې وشي.
د امام ابوحنیفه شاګردان لکه امام ابو یوسف، امام محمد الشیباني او امام زفر د هغه لارویان او فقهې د نظام پلویان وو، او د دوی له لارې د حنفي مذهب اصول په ټوله اسلامي نړۍ کې خپاره شول.
اخلاقي صفات او مبارزه
امام ابوحنیفه نه یوازې یو لوی فقیه و، بلکې د خپل اخلاقو له امله یې په ټولنه کې لوړ مقام درلود. هغه د ساده ژوند، رښتینولۍ او زهد پلوي و. د فقهي مبارزو ترڅنګ، هغه د دین په خاطر د خپل موقف څخه هم دفاع کوله، او کله هم د خپلو اصولو څخه نه اوښت. هغه تل د اسلامي عدالت او د حاکمیت د اصلاح لپاره مبارزه وکړه.
پایله
امام ابوحنیفه د اسلامي نړۍ د تاریخ یو له لویو شخصیتونو څخه ګڼل کېږي. د هغه علمي او فقهي خدمات نن هم د نړۍ په ډېرو اسلامي ټولنو کې ګټور ګڼل کېږي. د هغه له خوا د حنفي مذهب بنسټ کېښودل نه یوازې د هغه د پوهې نښه ده، بلکې د هغه د ژمنتیا او صداقت یوه ژوندۍ بېلګه هم ده. امام ابوحنیفه د ۱۵۰ هجري کال په شاوخوا کې په بغداد کې له دې نړۍ څخه سترګې پټې کړې، خو د هغه فکري او علمي میراث تر نن پورې ژوندی دی او په ټوله اسلامي نړۍ کې یې تاثیرات پاتې دي.
