اقلیمي بدلونونه په نړۍ کې د ژورې اندېښنې وړ مسئلې دي، خو د افغانستان په څېر هېوادونو لپاره دا بدلونونه ځانګړی جدي ګواښ ګڼل کېږي. افغانستان چې د خپل کمزوري اقتصادي وضعیت، اوږدمهاله جګړو او محدودو طبیعي سرچینو له امله له ګڼو ستونزو سره مخ دی، د اقلیمي بدلونونو له امله هم له سختو زیانونو سره مخامخ دی. په دې مقاله کې به د افغانستان د اقلیمي بدلونونو د زیانونو په اړه خبرې وکړو او د افغان دولت او نړیوالو سازمانونو لپاره وړاندیزونه وړاندې کړو چې څنګه افغانستان له دې زیانونو وژغوري.
اقلیمي بدلونونه او افغانستان
افغانستان یو داسې هېواد دی چې لوړه سلنه وګړي یې په کرنې او مالدارۍ بوخت دي. د اقلیمي بدلونونو اغېز په افغانستان کې د زراعت او مالدارۍ لپاره ډېر زیان بښونکی دی. د بارانونو کمښت، وچکالۍ، سېلابونه، او ځمکې د خرابېدو له امله زرګونه کسان بې روزګاره کېږي او کلیوالې سیمې له اقتصادي ستونزو سره مخامخ کېږي. اقلیمي بدلونونه د اوبو منابعو باندې هم منفي اغېز لري چې دا په خپل وار سره د اوبو کمي او د کرنیزو ځمکو د نه خړوبېدو سبب ګرځي. او همدارنګه د افغانستان ځپل شوی ایکوسیستم لا نور هم ځپل کېږي او د دې سبب کېږي چې یو تعداد نایاب ژوي منقرض او د تل لپاره ورک شي چې دا په خپل وار سره د افغانستان ښکلي طبیعت ته بد پیغام دی.
د اقلیمي بدلونونو زیانونه
په افغانستان کې د اقلیمي بدلونونو له امله د طبیعي پېښو زیاتوالی د افغانانو د ژوند کیفیت خراب کړی دی. له دې بدلونونو څخه ځیني ستر زیانونه په لاندې ډول دي:
1. وچکالي او سېلابونه: وچکالي د افغانستان په جنوب او غرب کې یو عامه ستونزه ده چې د کرنې او مالدارۍ صنعتونه یې له خطر سره مخ کړي دي. په ورته وخت کې، ناڅاپي سېلابونه د شمالي سیمو په شمول په ټول هېواد کې د زرګونو کورونو او کرنیزو ځمکو د تخریب سبب ګرځي.
2. د کرنې او خوړو د خوندیتوب ګواښ: د اقلیمي بدلونونو له امله د خوړو تولید کمېږي، چې دا په پایله کې د خوړو کمښت او لوږه رامنځته کوي. افغانستان لا له وړاندې د لوږې له ستونزې سره مخ دی او اقلیمي بدلونونه دا حالت نور هم خرابوي.
3. د اوبو سرچینو کموالی: د افغانستان د اوبو منابع، چې ډېری یې له غرونو راوتلې سېلابي اوبه دي، د اقلیمي بدلونونو له امله په نشتوالي کې دي. دا د خلکو د څښاک اوبو د کمي او په کرنه کې د اوبو د نه شتون سبب کېږي.
وړاندیزونه او د حل لارې
افغان دولت او نړیوال سازمانونه باید په شریکه هڅه وکړي چې افغانستان له دې زیانونو وژغوري. دلته ځیني وړاندیزونه وړاندې کوو:
1. د اقلیمي بدلونونو په وړاندې د پوهاوي لوړول: دولت باید د خلکو ترمنځ د اقلیمي بدلونونو په اړه پوهاوی لوړ کړي او دوی ته د دې بدلونونو د زیانونو په اړه عامه پوهاوي پروګرامونه پيل کړي. دا به خلک وهڅوي چې د خپل چاپېریال ساتنې په برخه کې مثبت ګامونه واخلي.
2. د چاپېریالي پالیسیو بډاینه: افغان دولت باید د اقلیمي بدلونونو پر وړاندې قوي چاپېریالي پالیسۍ جوړې کړي او د هغوی تطبیق جدي ونیسي. دا پالیسۍ باید د اوبو د منابعو ساتنې، د ځمکو د تخریب مخنیوي، او د چاپېریالي مدیریت په برخه کې واضح لارښوونې ولري.
3. نړیواله همکاري او مرستې: نړیوال سازمانونه لکه د ملګرو ملتونو د چاپیریال پروګرام (UNEP) ، نړیوال بانک او داسې نور ذیدخل سیمه ییز او نړیوال بنسټونه باید د افغانستان لپاره ځانګړي پروګرامونه پیل کړي چې په اقلیمي بدلونونو کې د افغان دولت او خلکو مرسته وکړي. دا پروګرامونه باید د اقلیمي بدلونونو په وړاندې د ځمکو د ساتنې، د اوبو د مدیریت، او د زراعت په برخه کې د پرمختګ لپاره تطبیق شي.
4. د کرنیزو ټېکنالوژیو معرفي: د کرنیزو پرمختللو ټېکنالوژیو معرفي کول کولی شي د اقلیمي بدلونونو اغېز کم کړي. دا ټېکنالوژۍ باید د کروندګرو سره د اوبو لږ مصرف، د اصلاح شويو تخمونو کارونه او د کرنې پرمختللې طریقې معرفي کړي.
د غرونو په لمنو کې باید آبګردان خندقونه وکیندل شي څو د سېلابونو مخنیوی وکړي او هم د ځمکې د تل اوبه بډایه کړي.
همدارنګه جذبي څاګان زیات او الزامي شي او د فاضله اوبو مهار هم جدي وګڼل شي څو یوه روغه ټولنه خوندي وساتی شو.
بلخوا د نفوس کڼترول او ډېټا یې هم اړینه ده څو افغانستان خپل تاریخي برم، وقار او ویاړ وساتلی شي او د اړمنو هېوادونو له لېست ژر تر ژره ووځي.
5. د طبیعي پېښو مدیریت: د طبیعي پېښو مدیریت یوه مهمه برخه ده چې دولت باید ورته پام وکړي. دا مدیریت باید د طبیعي پېښو پر وړاندې د چمتووالي، غبرګون، او بیارغونې په اړه واضح لارښوونې ولري.
پایله
د افغانستان لپاره اقلیمي بدلونونه یوه جدي ننګونه ده چې باید ورته په جدي توګه پام وشي. افغان دولت او نړیوال سازمانونه باید په ګډه هڅه وکړي چې د اقلیمي بدلونونو زیانونه کم کړي او افغانستان د دې ګواښونو څخه وژغوري. د دې لپاره چې افغانستان له دې ګواښونو څخه په بریالیتوب سره ووځي، د پوهاوي، چاپېریالي پالیسیو، نړیوالې همکارۍ، او ټېکنالوژۍ معرفي کول اړین دي. یوازې په دې توګه کولی شو چې د افغانستان راتلونکی له اقلیمي بدلونونو څخه په امن وساتو.
